„Romani kultura”, czyli wędrujący festiwal współczesnej sztuki i kultury Romów. W roku 2022 zawędrowaliśmy do Łodzi, by zaprezentować szerokiej publiczności twórczość społeczności romskiej zamieszkującej tereny łódzkie
Wędrując z kulturą po Polsce!
Kiedy pada pytanie o romską tradycję, kulturę, to co wtedy przychodzi nam najczęściej do głowy? Gdyby przeprowadzić badania wśród mieszkańców naszego kraju, zapewne bardzo popularną odpowiedzią byłaby: muzyka, taniec i śpiew! Stwierdzam to nie bez powodu, mając już prawie za sobą 20 lat pracy wśród Romów, romskich artystów, artystek i polskiej publiczności…
Prawie dwa lata temu w Radomiu razem z Małgorzatą Brus z Fundacji Dom Kultury ucinałyśmy sobie miłą pogawędkę podczas warsztatów z animacji filmowych dla dzieci romskich. W tych ciekawych okolicznościach przyszło nam do głowy, aby w najbliższym czasie zorganizować festiwal kultury romskiej i zaprezentować autentyczne, ale również najbardziej charakterystyczne, dobrze znane jej elementy, jednak zrobić to w sposób mniej oczywisty, byleby nie tworzyć kolejnych stereotypów.
Nie jest to zadanie łatwe, bowiem pewien schematyczny obraz życia romskiego jest tak bardzo żywy w wyobrażeniach wielu odbiorców, że czasami trudno jest zaprezentować coś całkiem innego, ale równie prawdziwego co kultura romska sprzed kilkudziesięciu lat. Pokolenia urodzone w latach 80. i 90. XX wieku, że o starszym już nie wspomnę, wie co mam na myśli. Słynne „kolorowe wozy”, które przemierzały Polskę praktycznie do połowy lat 70. XX wieku, również kolorowe suknie obecne na polskich estradach mniej więcej już ponad dekadę wcześniej. Ten charakterystyczny obrazy obecny i popularny w naszym kraju przedostał się do rodzimego mainstreamu i stał się niemal sztandarowym wizerunkiem społeczności romskich przynajmniej w tej części Europy.
Szczególną zasługę mają tu wydarzenia muzyczne z lat 90. ubiegłego stulecia, które wykreowały i zaryzykowałabym stwierdzenie, że wręcz wyostrzyły na swoją modłę obraz romskiego artysty i romskiej tancerki. Praktycznie na większości festiwali publiczność wręcz żąda piosenek w stylu „ore, ore” i tańców z falbaniastymi spódnicami, co właśnie dla niektórych osób oznacza prawdziwą romską tradycję muzyczną.
I powracając do naszych zamierzeń, w krókim czasie po wspomnianej i owocnej pogawędce, w lecie 2021 roku powstał i odbył się festiwal – „Kłodzka Roma” w malowniczych plenerach w Kudowie-Zdroju, w pensjonacie Art-Dworek u podnóża Gór Stołowych.
Zaproszeni zostali świetni artyści. Krzysztof Gil, obecnie już światowej sławy, utytułowany artysta z romskim i korzeniami poprowadził plener malarski, w którym głównie wzięła udział dorosła część uczestników i uczestniczek wydarzenia. W tym samym czasie dzieci pod okiem romskiej artystki Róży Łakatosz przygotowały prace plastyczne, przy okazji otrzymując rzetelną porcję wiedzy na temat romskiej kultury, której na pewno nie otrzymałyby w ramach edukacji w polskiej szkole.
Jednym z nieodłącznych elementów kultury narodów jest kuchnia, w kontekście kuchni romskiej narosło wiele ciekawych skojarzeń, ale również i wiele pytań. W jaki sposób Romowie przyrządzali swoje posiłki w okresie wędrówek? Jakie są typowe składniki kuchni romskiej? Na te pytania i wiele innych odpowiedziała Krystyna „Perła” Markowska podczas warsztatów kulinarnych. Wieczorem ta sama artystka wystąpiła z repertuarem tradycyjnych pieśni romskich wraz ze swoim mężem, Michałem, który akompaniował jej grą na gitarze. Na próżno było szukać podczas tego wieczoru znanych kawałków z radia czy telewizji, ale publiczność bawiła się wyśmienicie.
Rok później Festiwal Kłodzka Roma przeistoczył się w Wędrujący Festiwal Kultury Romskiej „Romani Kultura”, który zawitał do Centrum Dialogu im. Marka Edelmana
w Łodzi. Idea Festiwalu jest taka, by dotrzeć do jak największej publiczności w różnych miejscach w Polsce i zaprezentować osiągnięcia kulturalne twórców i twórczyń romskich mieszkających w wybranych regionach.
5 czerwca 2022 r. od godzin porannych łodzianie, dzieciaki i dorośli przychodzili, aby malować mural z artystami Krzysztofem Gilem i Marcinem Januszem. Na stanowisku obok pracowała młoda romska artystka – Noemi Łakatosz, prowadząc z najmłodszymi zajęcia plastyczne, w ramach których dzieci tworzyły nowoczesny tabor. W czasie trwania całego Festiwalu można było oglądać etiudy filmowe Delfina Łakatosza, młodego romskiego reżysera, specjalizującego się w krótkometrażowym dokumencie i formach fabularnych. Przed Centrum Dialogu można było obejrzeć z bliska autentyczny wóz romski typu ostrowskiego z kolekcji Muzeum Kultury Romów w Warszawie, Andrzeja Grzymały Kazłowskiego.
Popołudniem odbyło się spotkanie z poetką Różą Łakatosz (nie ma zbieżności nazwisk, Łakatoszowie są rodziną), na którym autorka odczytała swoją poezję z najnowszego tomiku.
I tak festiwal przeszedł do kulminacji, czyli koncertu artysty Zdzisława Markowskiego i jego zaproszonych przyjaciół, który znany jest nie od dziś ze swoich tradycyjnych inspiracji muzycznych i gry wyłącznie na żywo. Była to prawdziwa biesiada muzyczna.
Dokąd „Romani Kultura” zawita za rok? Tego jeszcze nie wiemy, ale w tym jest największa niespodzianka i moc!
Śledźcie stronę internetową i media społecznościowe Fundacji Dom Kultury, w tym portal E-Drom.pl, a być może kolejny urlop lub wakacje będą niezapomnianą przygodą.
Agnieszka Caban
Festiwal odbył się 5 czerwca 2022 r. w Centrum Dialogu im. Marka Edelmana, ul. Wojska Polskiego 83.
Program
Międzypokoleniowy warsztat malarski: do jego prowadzenia zaprosiliśmy gościa specjalnego, malarza dr. Krzysztofa Gila. Według jego autorskiego pomysłu wszyscy będziemy tworzyć wielkoformatowy malowany patchwork. Wielość wypowiedzi połączona zostanie spójną koncepcją tego międzynarodowego artysty o romskich korzeniach.
Obozowisko: aranżacja i prezentacja zabytkowego wozu romskiego (typu ostrowskiego). Wóz z pełnym wyposażeniem otwarty do zwiedzania stał będzie w parku przy Centrum, wokół niego zaaranżowane będzie rekwizytami obozowisko. Animator będzie oprowadzał po nim gości.
Projekcja etiud filmowych: w foyer Centrum zaaranżujemy stanowisko z pokazem wideoklipów młodego romskiego artysty, Delfina Łakatosza. Jego krótkie filmy pokazują współczesny świat romskiej młodzieży. Są świetnym dokumentem, świadectwem naszych czasów, pełne koloru i szybkiej narracji.
Całodzienne plastyczne warsztaty dla dzieci prowadzone przez młodą malarkę Noemi Łakatosz: w przestrzeni parku obok Centrum budować będziemy wóz taborowy z kartonu i zdobić do różnymi motywami właściwymi dla kultury Romów. Warsztaty będą przeznaczone dla dzieci w każdym wieku, najmłodszym pomagać będą animatorki.
Popołudnie z poezją: Róża Łakatosz jest współczesną artystką romską, poetką. Jej wiersze ilustrują romską współczesność, są zapisem codzienności, zmieniających się pór roku ale także świadectwem życia współczesnego, m.in. w pandemii. Głośnej lekturze poezji przez jej autorkę towarzyszyć będą artystyczne wizualizacje Delfina Łakatosza.
Warsztaty taneczne: dla uczestników w różnym wieku prowadzić będzie Grażyna Markowska, choreografka, instruktorka tańca, tancerka z zespołu “Patria” i “Perła i Bracia”.
Biesiada muzyczna: warsztaty muzyczne z finałowym koncertem poprowadzi Zdzisław Markowski, gitarzysta, instrumentalista, certyfikowany instruktor muzyki i tańca tradycyjnego z uprawnieniami pedagogicznymi, choreograf i tancerz. Towarzyszyć mu będą muzycy lokalni.
Wędrujący Festiwal „Romani Kultura”: Łódź 2022 został dofiansnowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Narodowego Centrum Kultury w Programie EtnoPolska 2022.
Patronat honorowy
Partnerzy
Patronat medialny
